وبسایت رسمی مؤسسه آموزش عالی علامه نایینی

شهرستان نائین شهرستانی است در استان اصفهان مرکز این شهرستان شهر نائین است. در سال ۱۳۲۷ شمسی نائین رسماً شهرستان اعلام شد و بخشداری آن به فرمانداری تبدیل گشت.
شهرستان نائین وسیعترین شهرستان استان اصفهان و یکی از بزرگترین شهرستانهای ایران است.
نايين از شهرهاي ايران باستان و يکي از ولايت‌هاي پنج گانه استان (کوره) فارس، يعني پايتخت هخامنشيان بوده است. در زمان گسترش اسلام مردم نايين به اين دين گرويدند.
در قرن پنجم ه.ق نايين مانندساير شهرهاي اصفهان مورد توجه قرار گرفت و در زمان حکومت سلطان محمد خدابنده(الجايتو) و غازان خان در نايين آثار با ارزشي چون مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سيد علي و مناره مسجد جامع اين شهر ساخته شد.
در قرن هشتم در جنگلي که ميان ملک اشراف، با امير مبارزالدين در گرفت و به شکست اشراف انجاميد، نايين ومردم آن آسيب فراوان ديدند.
در اوايل قرن دهم ه. ق سران آق قويو نلو در حوالي نايين با يکديگر به ستيز برخاستند که از رهگذر اين جدال‌ها، شهر پريشان شد و ويراني بسيارديد. در دورۀ صفويان نايين رونق يافت. دراين دوره، باروي شهر مرمت شد و بناهاي جديدي در آن احداث گشت.
در سال ۱۰۰۰ه.ق هنگامي که اصفهان به پايتختي ايران برگزيده شد نايين که در زماني تابع يزد بود، در محدوده اداري اصفهان جاي گرفت.
از وقايع مهم دوران صفويه در نايين دعواي نعتي و حيدري بود که اين اختلاف‌ها در عصر مشروطيت همادامه يافت. با سقوط اصفهان به دست افغان‌ها (در سال ۱۳۵ ه.ق) شهر نايين که بر سررا ه سربازان مهاجم قرارداشت، بسيار آسيب ديد ولي بر اثر مقاومت مردم نايين، شهربه دست افغان‌ها نيافتاد، در اين زمان گروهي از سادات طباطبايي ساکن اصفهان و زواره به نايين کوچ نمود و در دورۀ قاجار نايين مورد بي‌مهري پادشاهان وقت قرار گرفت. در اين دوره نايين سخت آشفته و نا امن گشت زيرا دراين زمان نايين يا صحنه جنگ شيخي‌ها و«بالاسري» ها و يا ميدان نزاع‌هاي حيدري و نعتي بود که در دوره صفويان در تمام شهرهاي ايران آغاز گشته و دامن زده مي‌شد و همچنين محل تاخت و تاز ياغياني همچون نايب حسين کاشي بود.
از نايين مردان بزرگ و نامداري برخاسته که هريک در علوم وفنون مختلف جايگاهي بس بلند يافته‌اند و از اين رهگذر نايين بخصوص در تاريخ يکصدساله اخير ايران نقش بسيار زيادي داشته است. از اين رو همواره براي اين منطقه منزلتي بيش از يک شهرستان معمولي قائل بوده‌اند چنانچه بر اثر خاندان پيرنيا حتي درقانون اساسي پس از مشروطه اين شهر ر ا از شرط حد نساب نفوس براي بر خوداري نماينده‌اي مستقل در مجلس شوراي ملي معاف کرده بودند. يکي از فرزندان بزرگ اين سرزمين دکتر حسين فاطمي است که در نهضت ملي شدن نفت تا آخرين نفس پايمردي کرد و به دکتر مصدق وفادار ماند و جان و سر را در راه آزادي خواهي فدا کرد

تاریخ بنای اولیه شهرنایین به دوران قبل ازاسلام بازمی گردد. صحت این مدعا راعلاوه برنوشته های مورخین و جغرافیا نویسان قدیم، گویش محلی خاص مردم نایین تقویت می کند. این گویش هنوز نیز متداول و مرسوم است. مولف کتاب مسا لک و ممالک فارس را ایالت قدیمی ایران و محل تشکیلات دولت هخامنشی ذکر ﻣﻲکند که دوره ساسانیان و پس از اسلام به پنج ولایت یا استان تقسیم می شده است. که هر قسمت(کوره)نامیده می شد در دوره های ساسانی و پس ازاستقرار اسلام، شهرنایین جزء یکی از این کوره ها به شمار می آ مد. بیشتر پژوهشگرانی که درباره نایین بررسی و تحقیق کرده اند به آبادی و آبادانی آن در ادوار قبل از اسلام اشاره کرده اند . اما در مقدمه کتاب(تذکره سخنروان نائین) شهر نایین شهرکی کاروا ن انداز معرفی شده که قافله ها برای استراحت و فراهم ساختن زاد سفر در آن بارمی انداخته اند. ساربانان نیز شتران خودرا درنایین(هنارگیری)می کرده اند. به هرحال، با مراجعه به منابع  مختلف ﻣﻲبینیم نایین درقبل ازاسلام مرکز اداری و خدماتی بخشی ازناحیه یزد بود .
بااستقرار اسلام، در بیشتر شهرهای ایران و ورود این آیین به نایین، شهر نایین موقعیت خود را همچون گذشته حفظ کرد. یکی از نویسندگانی که درقرن چهارم هجری کتاب خود راتألیف کرده است نائین را شهری آباد و پرجمعیت ذکر می کند.
در قرن پنجم هجری ،شهر نایین مانند دیگر شهرهای نز دیک به اصفهان مورد توجه قرار گرفت. در نیمه اول این  قرن ناصر خسرو، درسفرمشهورش از نائین عبور کرد و به این شهر اشاره نمود او در سفرنامه اش درباره اوضاع اجتماعی نایین مطلب تازه ای ارائه نکر ده است. به همانگونه که یاقوت حموی نیز تنهابه نقل قولی از اصطخرای اکتفا کر ده است.
در دوران مغول، با روی کارآمدن  ایلخانان و حکومت غازان و سلطان((محمد اولجایتو))که پس از تشرف به دین اسلا م به لقب ((خدا بنده )) ملقب شد در نایین نیزتحولاتی به وقوع پیوست. دردوران حکومت این دو ایلخان که با وزارت خواجه رشیدالد ین فضل الله همدانی مقارن است  اصلاحات اساسی در اکثر شهرهای ایران به وجود آمد. در این دوران آثار مهم و با ارزشی مانند مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سیدعلی و مناره مسجدجامع در نایین ساخته شد .
در نیمه اول قرن هشتم هجری، ملک اشرف پس از شکست از شیخ ابو اسحاق اینجو در شیراز و فراربه یزد، بیشتر آبادی ها و شهرها ی یزد را خراب کرد و به نایین رسید .
درجنگی که در سال ۷۴۴ هجری درنایین بین او و امیر مبارزالد ین از امرای آل مظفر به وقوع پیوست ملک اشرف شکست خورد. این جنگ باعث خرابی نایین شد و خلقی عظیم کشته شدند.
دراواخر قرن هشتم هجری، در روزگاری که امیر تیمور خود را برای حمله به شهرهای مرکزی ایران آماده می کرد باردیگر نایین گرفتار درگیری شاه منصور و شاه یحیی مظفری شد، توضیح اینکه در سال۷۹۳ بین این دو برادرجنگی درگرفت که بیشتر روستاها و قصبات بین اصفهان و یزد و کرمان تخریب شدند .نایین نیز آسیب فراوان دید.
در قرن نهم نیز جنگ و کشتارهائی بین خاندان های آق قو یوفلو و قراقریونلو بوقوع پیوست . نایین بر سر راه شهرهای مهم، مورد نزاع واقع شده بود بنا براین در این درگیری نیز از آسیب و تخریب ها در امان نماند. اما در همین سالها ،دولتشاه سمرقندی در تذکره ای که به نام خود اوست ودرسال۸۹۲ هجری تالیف کرده ((نا یین را قصبه ای خوش آب و هوا معرفی می کند که بعضی محصولات آن بی نظیر است )).
دراوائل قرن دهم ،بار دیگر جنگی عظیم بین سران اق قویونلو به وقو ع پیوست .محل این نبرد نیز حوالی نا یین بود.به نوشته کتاب احسن التواریخ این جنگ باعث شد تا محمد میرزا آق قویونلو بر فارس استیلا یابد . در دوران حکو مت ترکمانان اق قویونلو ونیزیان از نا یین عبور کردند  اما گزارش سفر آنها  نکته مهمی از اوضاع نایین رابه دست نمی دهد . بطور کلی از حمله مغول تا ظهور دو لت صفوی، فرامانروا یان مختلفی از ترک و تاتار  و ترکمن و سایر نژادها و ملیت ها، در نقاط مختلف ایران به قدرت رسیدند . به طوری که هر قسمت از کشورما دردست خانواده یا طایفه ای بود.
در دوران حکمرانی ایلخانان نایین از اصلاحات و تحولی که در بسیاری از شهرهای ایران آغاز شده بود بی بهر ه نماند. رونق اقتصادی دوره مغول نایین را که در کنار شاه راه خلیج فارس و ری و سلطانیه قرار گرفته بود به صورت شهری پرجمعیت و آباد دراورد .در این زمان و بخصوص درعصر حکومت غازان و سلطان محمد اولجایتو و وزارت خواجه رشیدالدین فضل الله در نائین آثار با ارزشی ساخته شد. برخی از این آثار در عداد بناهای کم نظیر به شمار می روند و نمایانگر پیشرفت معماری اسلامی ایرانی آن عصر می باشند.این رونق و پیشرفت نسبی علاوه بر آن که باعث احداث مساجد و بناهای متعددی گردید اقوام و خانواده های مختلفی را نیز از دیگر شهرهای ایران به نایین سرازیر کرد. از جمله این اقوام، عده ای از امیرزادگان و امراء مغول بودند که به همراه  خانواده ها و اقوام و ملازمین خود به نایین آمدند و دراین شهر و روستاها و  قصبات اطراف آن ساکن شدند.

درباره نام نايين سخنان بسيارگفته‌اند که همگي سست و بي‌اساس‌اند. از جمله اين که گفته‌اند نام نايين از گياهي باتلاقي به نام «ني» برگرفته شده، يا يهودياني که از اورشليم به مشرق زمين کوچانده شدند، اين شهر را به ياد موطن خويش بنا کرده و بدين نام خوانده‌اند و… وليکن آنچه مسلم است عناويني چون «شهر مساجد»، «قصبه طيبه»، «مدينه العرفا» و… که براي نايينبرشمرده شده نشان دهنده اهميت اين شهر در دوره‌هاي مختلف تاريخ بوده است.

شهرستان نايين داراي آب و هوايي کويري است و اختلاف درجه حرارت شب و روز در فصول سال کاملاً محسوس است و بارش آن بسيار کم و تابستان‌ها طولاني و بدون باران است. انارک از بخش‌هاي شهرستان نايين، داراي آب و هوايي گرم و خشک است روستاي نيستانک ازروستاي مهم منطفه در کنار جاده نايين – اردستان و بر سر راه ترانزيت تهران– بندرعباس واقع شده است. اين روستا در موقعيت بسيار مناسب ارتباطي قرار دارد و جزءاقليم بياباني سرد و يا معتدل است و در تابستان‌ها با کمبود شديد آب روبرو است. رودها: منطقه به دليل شرايط خاص اقليمي از داشتن رودخانه و چشمه بي بهره بوده و فقط يک رودخانه فصلي کم اهميت از حدود ۵ کيلومتري شمال خور مي‌گذرد.

کوه قابل توجهي در اين شهرستان به چشم نمي‌خورد. در بخش انارک تنها کوه نسبتا مرتفع، کوه دره انجيل است که ۲۴۳۸ متر ارتفاع دارد. کوه منفرد عزيز آباد نيز در ۵ کيلومتري شمال شرقي روستاي نيستانک نيز رشته کوه‌هايي به نام چهار گنبد واقع است.

درانارک غارهاي متعدد وجود که بيشتر آن‌ها ناشناخته مانده فقط غار ميله در نزديک «چاه خربزه» شناخته شده است. در نزديک چشمه آب قديمي انارک نيز غاري وجود دارد که درب آن بسته است. اي بسا که اگر آن را بگشايند ناشناخته‌هايي از آن شهر براي باستان شناسان آشکار گردد.

بخش عمده شهرستان نايين سرزميني کويري است که يکي اززيباترين جاذبه‌هاي طبيعي اين شهرستان محسوب مي‌شود. در جاي جاي کوير تپه‌هاي بزرگ ياز ريگ پديد آمده که هر يک به نامي شهرت دارد. از اين جمله آن‌ها ريگ جن يکي اززيباترين و در عين حال خطرناک ترين مناطق کوير است. همچنين صحنه‌هاي زيبا وافسون‌گر سراب از جلوه‌هاي بديعي است که تنها در اين مناطق کويري مي‌توان يافت. شب‌هاي كوير و نيز غروب كوير نيز زيبايي‌هاي منحصر به خود دارد.

درمنطقه کويري نايين جنگل و بيشه به مفهومي که شناخته مي‌شود موجود نيست. اما در اين سرزمين جنگل‌هايي هست که تنها به اين منطقه اختصاص دارند. جنگل تاق و جنگل گز. جنگل‌هايي با زيبايي منحصر به فرد.

این شهرستان در حال حاضر شامل دو بخش مرکزی و انارک سه منقطه شهری به نام نائین، بافران و انارک و پنج دهستان می‌باشد.

بخش مرکزی شهرستان نائین
شهر نائین
دهستان کوهستان به مرکزیت روستای بلان.
دهستان بهارستان به مرکزیت روستای کجان.
دهستان لای سیاه به مرکزیت روستای هماباد.
بخش انارک
شهر انارک
دهستان چوپانان به مرکزیت روستای چوپانان.

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان نائین در سال ۱۳۸۵برابر با ۵۵۷۵۵نفر بوده‌است .
جمعیت شهرستان نائین در سال ۱۳۸۳ ۹۸هزار نفر تخمین زده شده‌است. نرخ رشد جمعیت شهرستان نائین در ۶ ساله منتهی به سال ۱۳۸۳، ۱٫۷۶ ٪ بوده‌است.